Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najsurowszym środkiem ingerencji sądu w wykonywanie władzy rodzicielskiej. Podstawę pozbawienia władzy rodzicielskiej stanowią cztery ustawowe przesłanki, enumeratywnie wymienione w art. 111 k.r.o., z których każda stanowi samoistną podstawę pozbawienia władzy rodzicielskiej.
Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej
- Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej – to taka, która według rozsądnego przewidywania będzie trwała przez długi czas, niedający się ustalić np. wyjazd na stałe jednego z rodziców za granicę połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem, umieszczenie w zakładzie karnym w celu odbycia kary pozbawienia wolności;
- Nadużywanie władzy rodzicielskiej – np. stosowanie wobec dziecka przemocy psychicznej czy fizycznej;
- Rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka – to taka sytuacja w której rodzic lub rodzice nie realizują podstawowych czynności, warunkujących prawidłowy rozwój dziecka, np. uchylanie się od płacenia alimentów, porzucenie dziecka;
- Utrzymywanie się przyczyn zastosowania art. 109§2 pkt. 5 k.r.o. – umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Wszczęcie postępowania o pozbawienie władzy rodzicielskiej
Sąd z reguły wszczyna postępowanie na wniosek, jednak w przypadkach wskazanych w ustawie postępowanie może zostać wszczęte z urzędu. Właściwym do rozpoznania sprawy jest Sąd Rejonowy (Wydział Rodzinny i Nieletnich) miejsca zamieszkania osoby której postępowanie dotyczy, a w razie jego braku miejsce jego pobytu.
Wniosek w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej podlega opłacie sądowej w wysokości 100zł (art. 23 pkt. 1 KSCU).
Wzór wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej do pobrania TUTAJ.
Przebieg postępowania o pozbawienie władzy rodzicielskiej
Rozpoznanie sprawy odbywa się na rozprawie po przeprowadzeniu postępowania dowodowego. W szczególności sąd przesłuchuje strony postępowania, zawnioskowanych świadków, zleca przeprowadzenie wywiadu kuratora środowiskowego w miejscach zamieszkania uczestników postępowania oraz może dopuścić także na wniosek stron lub z urzędu dowód z opinii biegłych (psychologa, pedagoga), a także może wysłuchać małoletniego (zgodnie z art. 516 k.p.c.). Więcej o wysłuchaniu dziecka TUTAJ.
Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd wydaje postanowienie. Na postanowienie sądu I instancji przysługuje apelacja.
Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Pozbawienie władzy rodzicielskiej oznacza utratę ogółu praw i obowiązków, jakie składają się na władzę rodzicielską. Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej nie współdecyduje już w kwestiach związanych z wychowaniem, wykształceniem czy leczeniem dziecka. Nie ma też wpływu na zmianę nazwiska dziecka. Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza ustania innych praw i obowiązków rodziców wobec dziecka. W szczególności na rodzicach nadal ciąży obowiązek alimentacyjny wobec dziecka. Zachowują oni również prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem.
