Międzynarodowy Dzień Dziecka obchodzony jest od 1955 r. Mimo że został on ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych, to w różnych krajach obchodzony jest w różne dni. W Polsce, tak samo jak w Niemczech czy Chinach, Dzień Dziecka świętowany jest 1 czerwca, w Hondurasie – 10 września, w Paragwaju – 16 sierpnia, we Francji jako Święto Rodziny – 6 stycznia. W Japonii świętuje się natomiast dwa dni – dzień dziecka dziewczynek (festiwal lalek) – 3 marca i osobno dzień dziecka chłopców (festiwal samurajów) – 5 maja, co wiąże się z długoletnią tradycją. Powszechny Dzień Dziecka ONZ obchodzony jest natomiast w dniu 20 listopada – rocznicę uchwalenia Deklaracji praw dziecka z roku 1959 oraz Konwencji o prawach dziecka z roku 1989. Świętowanie ma na celu podkreślenie i przypomnienie o wartości dziecka oraz jego prawach jako równoprawnego członka społeczeństwa.
Prawa dziecka – rys historyczny
Przez wiele stuleci dzieci były uważane za własność dorosłych i nie miały własnych praw. Dopiero na początku XX wieku, w konsekwencji refleksji nad prawami człowieka, zwrócono uwagę na problematykę dzieci w społeczeństwie oraz konieczność ich ochrony. Jednym z pierwszych aktów prawnych, które zwracały uwagę na prawa dzieci był brytyjski Children Act z 1908 r., w którym zabroniono zatrudniania małych dzieci w kopalniach, fabrykach i kopalniach. Rosła świadomość społeczna oraz pojawiały się nowe koncepcje pedagogiczne, przykładowo Janusza Korczaka, w których zwracano uwagę na konieczność poszanowania osoby dziecka, jako podstawę jego praw. W 1920 r. powołano Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom (UISE) z siedzibą w Genewie, którego zadaniem było początkowo gromadzenie funduszy na rzecz pomocy dzieciom. Zgromadzenie Ligi Narodów w 1924 r. przyjęło Deklarację Praw Dziecka, zwaną genewską. W dniu 20 listopada 1959 r. po wielu latach pracy Zgromadzenie Ogólne ONZ proklamowało zbiór postulatów dotyczących zapewnienia dzieciom właściwych warunków życia i rozwoju. Regulacja ta nie miała jednak dokumentem wiążącym dla państw członkowskich, ponieważ nie posiadała mechanizmów kontroli. Dopiero w dniu 20 listopada 1989 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło pierwszy prawnie wiążący regulujący kwestię praw dziecka – Konwencję o prawach dziecka.
Konwencja o prawach dziecka
Konwencja o prawach dziecka jest wielostronną umową międzynarodową, mającą na celu zagwarantowanie dzieciom specjalnej ochrony oraz zapewnienie im rozwoju. Konwencja została ratyfikowana przez wszystkie państwa świata, z wyjątkiem USA. Zgodnie z art. 91 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi ona część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana po ratyfikowaniu jej przez Sejm i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw w 1991 roku. Konkretyzacja praw dziecka wynikających z Konwencji o prawach dziecka znajduje się w wielu polskich aktach prawnych, na czele z Konstytucją RP:
Art. 72 Konstytucji RP
Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
Konwencja o prawach dziecka składa się z preambuły oraz 54 artykułów, które w sposób szeroki regulują prawa dzieci: prawa cywilne i wolności osobistej, kulturalne, socjalne i polityczne. Cała regulacja zaś opiera się na zasadach:
- Dobra dziecka, która oznacza, że wszelkie podejmowane działania wobec dziecka powinny być zgodne z jego szeroko rozumianym interesem. Dobro dziecka jest w Konwencji traktowane jako wartość nadrzędna, która wymaga preferencyjnego traktowania w porównaniu z interesami innych osób fizycznych i prawnych. Według S. Kołodziejskiego dobro dziecka należy ujmować jako zespół wartości, zarówno duchowych, jak i materialnych, jakie konieczne są do prawidłowego:
- rozwoju fizycznego dziecka,
- rozwoju duchowego dziecka, w jego aspekcie intelektualnym i moralnym,
- należytego przygotowania go do pracy dla dobra społeczeństwa;
- Równości – wszystkie dzieci są równe wobec prawa bez względu na ich pochodzenie, płeć, rasę, kolor skóry czy narodowość;
- Poszanowanie praw i odpowiedzialności obojga rodziców, która oznacza, że to rodzina jest najważniejsza, a państwo ingeruje tylko w uzasadnionych przypadkach i wedle określonych procedur;
- Pomocy państwa – państwa zobowiązane są do podejmowania działań zmierzających do realizacji postanowień Konwencji.
Założenia Konwencji o prawach dziecka
Postanowienia Konwencji o prawach dziecka odnoszą się do „dzieci”, przez które rozumie się osoby fizyczne, które nie ukończyły 18. roku życia, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletność. Zgodnie z polskim prawem sytuacja taka będzie miała miejsce w sytuacji, kiedy kobieta z ważnych przyczyn zawrze związek małżeński przed ukończeniem 18 roku życia (art. 10 k.r.o.). Chodzi zatem o osoby, które nie osiągnęły jeszcze samodzielności w związku z niedojrzałością fizyczną i umysłową. Przez to – zgodnie z preambułą Konwencji – wymagają szczególnej opieki i troski, w tym ochrony prawnej. Zapewnić im to powinni dorośli, w szczególności rodzina oraz państwo, które powinno stworzyć odpowiednie regulacje w tym zakresie.
Prawa dziecka są niezbywalne. Nikt nie może dziecka ich pozbawić, a dorośli zobowiązani są do ich respektowania i realizowania. Zgodnie z Konwencją o prawach dziecka wyróżniamy:
- Prawa cywilne służą umożliwienia dziecku rozwoju. Są to: prawo do życia i rozwoju, do tożsamości i identyczności (prawo do nazwiska, imienia, obywatelstwa, wiedzy o własnym pochodzeniu), do swobody myśli, sumienia i wyznania, do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach jego dotyczących w postępowaniu administracyjnym i sądowym, do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi, do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych i wszelkiego okrucieństwa, do godności i szacunku, do nietykalności osobistej, nierekrutowania do wojska poniżej 15. roku życia.
- Prawa kulturalne – prawo do korzystania z dóbr kultury, do informacji, do znajomości swoich praw, prawo do nauki (bezpłatnej i obowiązkowej w zakresie szkoły podstawowej), do ochrony pracy podejmowanej w ramach wakacyjnego zarobku lub w ramach nauki.
- Prawa socjalne, czyli prawo do odpowiedniego standardu życia, do ochrony zdrowia, do zabezpieczenia socjalnego, do opieki zdrowotnej, do wypoczynku i czasu wolnego.
- Prawa polityczne umożliwiają dziecku uczestnictwo w życiu państwa poprzez prawo do stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych, do wyrażania swoich poglądów.
Dzieci zgodnie z Konwencją posiadają podmiotowość, są odrębnymi podmiotami w grupie rodzinnej i innych grupach społecznych. Zakres i sposób realizacji wymienionych wyżej praw zależy natomiast od stopnia rozwoju dziecka. Wraz z rozwojem dziecka zmienia się bowiem także rola rodziców i innych osób uprawnionych do pieczy nad dzieckiem – od roli typowo opiekuńczej aż do przygotowania dziecka do samodzielności.
Z treścią Konwencji o prawach dziecka można zapoznać się TUTAJ.