Władza rodzicielska w konkubinacie nie różni się niczym od tej sprawowanej przez rodziców pozostających w związku małżeńskim. Na wykonywanie władzy rodzicielskiej nie ma bowiem większego wpływu to czy rodzice pozostają lub pozostawali w związku małżeńskim (więcej o władzy rodzicielskiej po orzeczeniu rozwodu można przeczytać we wpisie Wspólna władza rodzicielska po rozwodzie), pozostają w związku nieformalnym, czy w ogóle w związku nie pozostają, o ile nie zostały wydane w tym zakresie stosowne rozstrzygnięcia sądu rodzinnego.
Powstanie władzy rodzicielskiej
Władza rodzicielska to nie tylko zbiór praw, ale także obowiązków, które względem dziecka mają jego rodzice. Rodzice zobowiązani są m.in. do wychowywania dziecka, sprawowania pieczy nad nim oraz jego majątkiem, a także utrzymywania z nim kontaktów. Rodzice mają obowiązek troszczyć się o dziecko i zaspokajać jego potrzeby.
Zgodnie z przepisami art. 62 k.r.o. istnieje domniemanie ojcostwa męża matki:
1. Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.
2. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemanie to nie dotyczy przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki.
3. Domniemania powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
W sytuacji, kiedy para spodziewa się dziecka, a nie pozostaje w związku małżeńskim, jedynymi sposobami na ustalenie ojcostwa są: uznanie dziecka albo sądowe ustalenie ojcostwa.
Ingerencja sądu we władzę rodzicielską
Co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom zgodnie z brzmieniem art. 93§1 k.r.o. Sąd może jednak, jeżeli wymaga tego dobro dziecka, orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najdalej idącą ingerencją w prawa i obowiązki rodzicielskie. Rodzic może zostać jej pozbawiony w sytuacji, kiedy nie może być ona wykonywana z powodu trwałej przeszkody (np. orzeczenie wieloletniej kary pozbawienia wolności jednego z rodziców), nadużywania władzy rodzicielskiej lub rażącego zaniedbywania obowiązków względem dziecka. Zawieszenie władzy rodzicielskiej związane jest z przemijającą przeszkodą do wykonywania władzy rodzicielskiej. W odróżnieniu od pozbawienia – władza rodzicielska nadal istnieje, jednak nie jest sprawowana. W razie ustania przyczyny konieczne jest wydanie przez sąd postanowienia o uchyleniu zawieszenia. Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić albo w sytuacji, kiedy rodzice dziecka żyją w rozłączeniu i nie są w stanie sprawować władzy rodzicielskiej wspólnie lub w sytuacji, kiedy dobro dziecka jest zagrożone.
Każde z powyższych rozstrzygnięć może zostać wydane niezależnie od trwania lub nie związku rodziców. Może dotyczyć także jednego lub obojga rodziców.
Do czasu wydania rozstrzygnięć w zakresie władzy rodzicielskiej przysługuje ona obojgu rodzicom. Każdy z rodziców ma zatem zarówno prawo, jak i obowiązek jej sprawowania, mając na uwadze przede wszystkim dobro dziecka. W szczególności – w sytuacji rozstania – rodzic ma prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem, które z nim nie mieszka. Jest to także prawo dziecka. Rodzice powinni porozumieć się w tym zakresie, a w braku porozumienia spór rozstrzyga sąd opiekuńczy. Sąd może ograniczyć lub zakazać utrzymywania kontaktów z dzieckiem wyłącznie, jeżeli wymaga tego jego dobro.
Czas trwania władzy rodzicielskiej
Zgodnie z art. 93 k.r.o. dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do pełnoletności. Co do zasady w prawie polskim pełnoletność zaś osiąga się z chwilą ukończenia 18 lat (art. 10 k.c.). Wyjątek stanowi art. 10 k.r.o., zgodnie z którym z ważnych powodów, za zgodą sądu opiekuńczego kobieta, która ukończyła lat 16 może przed osiągnięciem pełnoletności zawrzeć związek małżeński, a z okoliczności wynika, że będzie to zgodne z dobrem założonej rodziny. Wówczas kobieta taka nabywa pełnoletność przed ukończeniem 18 lat.
Nie ma możliwości, żeby dziecko spod władzy rodzicielskiej uwolnić wcześniej, ani żeby przedłużyć czas jej trwania.
