Dziecko jako świadek w sądzie, to stosunkowo rzadki widok i budzący sporo kontrowersji. Niemniej co do zasady w procedurze cywilnej nie ma przepisu, który zakazywałby przesłuchania osoby małoletniej jako świadka w postępowaniu cywilnym. Zgodnie z art. 259 k.p.c. “świadkami nie mogą być osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń”. Możliwość składania zeznań zależy zatem wyłącznie o zdolności spostrzegania i komunikowania własnych spostrzeżeń, a nie od wieku. Od oceny sądu zależy zatem, czy dziecko zostanie przesłuchane jako świadek.
Dziecko jako świadek – uprawnienia
Jeżeli sąd uzna dziecko za zdolne do składania zeznań i powoła na świadka, dziecku przysługują wówczas takie same prawa jakie posiada dorosły świadek, w szczególności prawo do odmowy składania zeznań zgodnie z art. 261§1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem prawo do odmowy składania zeznań przysługuje małżonkowi strony, wstępnym, zstępnym i rodzeństwu oraz powinowatym w tej samej linii lub stopniu, jak również osobom pozostającym ze stronami w stosunku przysposobienia.
Od świadków, którzy nie ukończyli 17 roku życia nie odbiera się także przyrzeczenia.
Dziecko jako świadek w sprawach rodzinnych
Możliwość powołania dziecka na świadka została odrębnie uregulowana w przepisach dotyczących postępowania w sprawach rodzinnych. Rzeczona przepisy wprowadziły to istotne ograniczenia wynikające z art. 430 k.p.c. zgodnie z którym “Małoletni, którzy nie ukończyli lat trzynastu, a zstępni stron, którzy nie ukończyli lat siedemnastu, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków.”
Zakaz ten jest bezwzględny. Ani sąd, ani strony, ani małoletni nie mogą zeznawać w sprawach o rozwód, separację i unieważnienie małżeństwa. Dziecko, które nie ukończyło 17 lat nie może zatem być świadkiem w sprawie rozwodowej rodziców.
Nie oznacza to jednak, że zdanie dziecka w postępowaniu sądowym nie będzie się liczyło. Konwencja o prawach dziecka, o której więcej można przeczytać TUTAJ w art. 12 ust. 2 gwarantuje dziecku możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym jego dotyczącym, bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami proceduralnymi prawa wewnętrznego. Wyraz tej regulacji stanowi art. 216§1 k.p.c. oraz 576§2 k.p.c.
Wysłuchanie dziecka w sądzie w sprawach rodzinnych
Zgodnie zatem z art. 216§1 k.p.c. sąd niezależnie od wieku może wysłuchać dziecko, o ile pozwala na to jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości, a sprawa dotyczy małoletniego. Wysłuchanie dziecka w sądzie będzie zatem możliwe w sprawach o rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa, o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka czy o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
Zgodnie z art. 576§2 k.p.c. „Sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.” W przypadku postępowania nieprocesowego wprost zostało wskazane, ze wysłuchanie małoletniego może dotyczyć także jego spraw majątkowych.
Wysłuchanie małoletniego odbywa się poza salą posiedzeń sądowych, w tzw. niebieskim pokoju (Przyjazny Pokój Przesłuchań Dzieci). Bierze w nim udział sędzia (bez togi), czasami także biegły psycholog, w szczególności, gdy wysłuchiwane jest dziecko poniżej 10 roku życia, gdy u dziecka występują problemy zdrowotne lub rozwojowe albo jeśli istnieje zagrożenie, że wysłuchanie spowoduje zakłócenia w funkcjonowaniu dziecka. Nie biorą w nim udziału strony/uczestnicy postępowania, ani pełnomocnicy. Wysłuchanie takie powinno być przeprowadzone tylko raz i odbywa się bez użycia sprzętu audiowizualnego. Z wysłuchania dziecka sporządzana jest notatka.
Sąd, uwzględniając zdanie i rozsądne życzenia dziecka, bierze pod uwagę jego rozwój umysłowy, stan zdrowia, stopień dojrzałości, sytuację opiekuńczo-wychowawczą oraz dobro dziecka, oceniane na podstawie całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego.
