Gdzie się rozwieść? To pytanie, które od czasów wejścia Polski do Unii Europejskiej i związanego z tym boomu emigracyjnego stawia sobie wiele małżeństw palujących przeprowadzić postępowanie rozwodowe. W przypadku rozpadu związku pojawia się bowiem szereg pytań związanych z formalnym rozstaniem, a przez to z samą właściwością sądu. Kiedy zatem w sprawach małżeńskich właściwy będzie sąd polski, a kiedy zagraniczny?
Jurysdykcja ogólna
Jurysdykcję krajową w procesie reguluje art. 1103 k.p.c. Zgodnie z nim sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Polsce. Przepis ten jest ogólną zasadą zgodnie z którą, w przypadku, kiedy pozwany zamieszkuje lub ma miejsce zwykłego pobytu w Polsce właściwy będzie sąd polski i ma on zastosowanie zawsze, kiedy sprawa nie podlega przepisom jurysdykcyjnym prawa unijnego bądź umów międzynarodowych oraz kiedy przepis szczególny nie przewiduje jurysdykcji wyłącznej.
Miejsce zamieszkania
Zgodnie z art. 25 k.c., miejscem zamieszkania danej osoby jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Istotne w tym przypadku są dwa elementy: faktyczne przebywanie danej osoby w danym miejscu oraz jej wola przebywania w nim. Zgodnie z art. 28 k.c. jedna osoba może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.
Miejsce stałego pobytu
Inaczej należy rozumieć miejsce stałego pobytu, przez który należy rozumieć taki pobyt, który nie ma charakteru stałego, a jednocześnie nie jest tylko przebywaniem na polskim terytorium. Istotna w tym przypadku będzie ocena, czy dana osoba ma w Polsce centrum interesów życiowych.
Należy pamiętać, że w przypadku jurysdykcji krajowej decydujące nie jest miejsce zameldowania.
Jurysdykcja przemienna
Nie są to jednak jedyne przypadki, w których właściwy będzie sąd krajowy. Zgodnie z art. 11031§1 k.p.c., sprawy małżeńskie, czyli przykładowo sprawy o rozwód czy separację (, a także sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych, czyli przede wszystkim sprawy o ustanowienie między małżonkami rozdzielności majątkowej należą do właściwości sądów polskich w następujących przypadkach:
1) kiedy oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Polsce, jeżeli jedno z nich nadal ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce.
Będą to najczęściej sytuacje, w których jeden z małżonków wyprowadził się za granicę, a drugi nadal zamieszkuje w Polsce. Nie będzie tu jednak miało znaczenia, który z małżonków – czy powód, czy pozwany dalej zamieszkuje w Polsce. Nawet w przypadku, kiedy to pozwany wyprowadził się poza granice Polski właściwy będzie sąd polski.
2) małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce.
W tej sytuacji będą zazwyczaj osoby, które przez pewien czas wspólnie mieszkały za granicą (brak ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania w Polsce), jednak jeden z nich powrócił do Polski. Istotne, że przepis ten będzie miał zastosowanie wyłącznie wtedy, kiedy to powód co najmniej od roku bezpośrednio przed zainicjowaniem postępowania zamieszkuje w Polsce.
3) małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce.
Sytuacja jest podobna jak w pkt 2, jednak w przypadku, kiedy powód jest obywatelem Polski termin zamieszkiwania w Polsce bezpośrednio przed wszczęciem postępowania ulega skróceniu i wynosi 6 miesięcy.
4) oboje małżonkowie są obywatelami polskimi.
Przepis ten będzie miał zastosowanie w sytuacjach, w których oboje małżonkowie posiadają obywatelstwo polskie, ale nie będzie miał zastosowania żaden z powyższych punktów. Będą to sytuacje, w których do rozpadu pożycia małżeńskiego doszło poza granicami kraju, jednak żaden z małżonków nie zdecydował się na powrót do kraju.
Zgodnie z przepisem art. 11031§3 k.p.c., jurysdykcja krajowa w sprawie małżeńskiej będzie obejmowała także kwestię władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi małżonków, o ile pozostają one małoletnie.
Jurysdykcja wyłączna
Wyjątek od jurysdykcji przemiennej w sprawach małżeńskich stanowi 11031§2 k.p.c. Sąd polski będzie właściwy zawsze, jeżeli oboje małżonkowie posiadają polskie obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania i zwykłego pobytu w Polsce.
